२१ नोव्हेंबर १९५९ रोजी कोल्हापूर जिल्ह्यातील गडहिंग्लज तालुक्यातल्या अत्याळ या गावी जन्मलेले राजन गवस हे समकालीन मराठी साहित्यातील महत्त्वाचे आणि प्रभावी लेखक मानले जातात. त्यांच्या लेखणीतून उपेक्षितांच्या आयुष्याची तळमळ, सामाजिक वास्तवाचे कठोर चित्रण आणि जीवनातील वेदना यांचे तीव्र दर्शन घडते.
गवस यांची साहित्यकार म्हणूनची वाटचाल महाविद्यालयीन काळातच सुरू झाली. १९७८ मध्ये दैनिक पुढारी मध्ये त्यांची पहिली कथा प्रसिद्ध झाली. त्यानंतर सत्यकथा (१९८२) मध्ये “उचकी” ही कथा आणि हुंदका हा कवितासंग्रह प्रकाशित झाला. मात्र त्यांचा पुढील साहित्यप्रवास मुख्यतः कादंबरी लेखनाकडे वळला. चौंडकं, भंडारभोग आणि कळप या कादंबऱ्यांनी त्यांच्या विषयनिवडीचे वेगळेपण अधोरेखित केले.
त्यांच्या ‘तणकट’ या कादंबरीला २००१ साली साहित्य अकादमी पुरस्कार मिळणे ही त्यांच्या साहित्यप्रवासातील मोठी कामगिरी ठरली. चौंडकं आणि भंडारभोग या कादंबऱ्यांतून देवदासी व जोगत्यांच्या जीवनाचे वास्तव त्यांनी मार्मिकपणे उलगडले आहे. त्यांच्या अनेक कादंबऱ्यांचे व कथासंग्रहांचे कन्नडमध्ये भाषांतर झाले आहे.
अध्यापन क्षेत्रातही त्यांचा दीर्घ व प्रभावी प्रवास राहिला आहे. पुणे विद्यापीठात प्रपाठक म्हणून दोन वर्षे काम केल्यानंतर त्यांनी गारगोटी येथील कर्मवीर हिरे महाविद्यालयात जवळपास २८ वर्षे प्राध्यापक म्हणून सेवा केली. त्यानंतर शिवाजी विद्यापीठ, कोल्हापूर येथे मराठी विभागप्रमुख म्हणून त्यांनी जबाबदारी सांभाळली. १ जून २०१९ रोजी ते सेवानिवृत्त झाले.
गवस यांचे लेखन केवळ साहित्यिकच नव्हे तर पत्रकारितेतही ठळक झाले. रविवारच्या सकाळच्या सप्तरंग पुरवणीत त्यांनी लिहिलेले शब्दांची कुळकथा हे सदर वाचकप्रिय ठरले, तर लोकसत्ताच्या चतुरंग पुरवणीत ते सुत्तडगुत्तड या सदरातून लिहीत असत.
त्यांच्या लेखणीत अंधश्रद्धा, रूढी, परंपरा, जातीयता, देवदासी प्रथा आणि दारिद्र्य यांसारख्या सामाजिक प्रश्नांना भिडणारी ताकद आहे. त्यामुळेच त्यांची साहित्यकृती वाचकाला केवळ कथा म्हणून न वाचता तीव्र सामाजिक अनुभव म्हणून भिडते.
‘कळप’ ही त्यांची कादंबरी त्यांच्या साहित्यिक दृष्टिकोनाला नवा आयाम देणारी आहे. या कादंबरीत एका पिढीची हतबलता, प्रश्नांकित मूल्यव्यवस्था आणि चुकलेले निर्णय यांचे प्रभावी आत्मकथन आहे. गवस यांच्या लेखनशैलीतील थेटपणा व जीवनानुभव या कादंबरीत ठळकपणे उमटतो.
