प्रा. (डॉ.) नीला जोशी या मराठी साहित्य व लोकसाहित्याच्या अभ्यासक म्हणून विशेष ख्याती प्राप्त विद्वान आहेत. सध्या त्या डी.आर. माने महाविद्यालय, कागल (जि. कोल्हापूर) येथे मराठी विषयाच्या सहयोगी प्राध्यापक (Associate Professor) म्हणून कार्यरत आहेत. २ जुलै १९९० पासून त्या अध्यापन क्षेत्रात कार्यरत असून गेल्या तीन दशकांत त्यांनी अनेक विद्यार्थ्यांना साहित्यप्रेमी व संशोधक बनविण्यात मोठे योगदान दिले आहे.
त्यांचे शैक्षणिक प्राविण्य प्रभावी आहे. त्यांनी शिवाजी विद्यापीठ, कोल्हापूर येथून मराठी विषयात पीएच.डी. (१९८६), एम.फिल. (१९८८), तसेच एम.ए. (१९९०) या उच्च पदव्या संपादन केल्या. मराठी लोकसाहित्य, स्त्रीवादी साहित्य व ग्रामीण जीवनातील सांस्कृतिक घटक हे त्यांच्या संशोधनाचे प्रमुख क्षेत्र राहिले आहे.
‘व्यक्तिमत्व विकास आणि भाषिक कौशल्ये’ या ग्रंथाच्या संपादक म्हणून त्यांनी सध्याच्या काळातील व्यक्तिमत्त्व घडविण्याच्या प्रवाहाला भारतीय परंपरेच्या दृष्टिकोनातून उलगडून दाखवले आहे. भारतीय समाजातील ज्ञानी, कर्ता व कष्टकरी व्यक्तिमत्त्वांची त्रयी त्यांनी या पुस्तकात प्रभावीपणे समोर आणली आहे. त्यांच्या मते, लाज, धाक व रीत या जीवनमूल्यांवर आधारलेली व्यक्तिमत्त्वाची संकल्पना आजच्या पिढीला नवी प्रेरणा देते.
डॉ. नीला जोशी यांनी राष्ट्रीय व राज्यस्तरीय अनेक परिसंवाद, कार्यशाळा व परिषदांमध्ये संशोधनपर प्रबंध सादर केले आहेत. ग्रामीण कविता, लोकसाहित्य संकलन, स्त्रीवादी अभ्यास व लोकसाहित्याचा आधुनिक कवितेवरील प्रभाव अशा विषयांवर त्यांनी महत्त्वपूर्ण मते मांडली आहेत. त्यांचे संशोधनलेख विविध नामवंत नियतकालिकांमध्ये प्रकाशित झालेले आहेत.
त्यांच्या प्रकाशित पुस्तकांमध्ये ‘मराठी स्त्रीगीत : आशय आणि अविष्कार’ (२००६), ‘लोकसाहित्यतील मरुतदेवता – रेणुका’ (२००६) ही ग्रंथे विशेष चर्चेत राहिली. तसेच स्त्रीवाद व मराठी साहित्य या क्षेत्रात त्यांनी अभ्यासपूर्ण लेखन केले आहे.
डॉ. नीला जोशी यांनी लोकसाहित्य व स्त्रीसंशोधन या क्षेत्रात स्वतंत्र संशोधन प्रकल्प पूर्ण केले आहेत. ‘स्त्रियांच्या कोड्यांचा साहित्य अभ्यास’, ‘रेणुका देवीवरील लोकगीते’, ‘लोकसाहित्याचा आधुनिक कवितेवरील प्रभाव’ इत्यादी संशोधन प्रकल्प त्यात उल्लेखनीय आहेत.
रेडिओवर त्यांनी दिलेली १७ हून अधिक व्याख्याने वाङ्मयीन व लोकसांस्कृतिक विषयांवरील त्यांच्या विद्वत्तेचा पुरावा आहेत.
साहित्य-अध्यापन आणि संशोधन या दोन्ही क्षेत्रांत प्रभावी कार्य करताना त्यांनी नेहमीच विद्यार्थ्यांना प्रामाणिकपणे मार्गदर्शन केले. त्यांचे लिखाण व संपादन कार्य हे भारतीय परंपरा, ग्रामीण जीवन आणि स्त्रीवादी विचार या तिन्हींचा सुंदर संगम घडवणारे आहे.
